Ανάκληση Δημάρχων: στοιχείο άμεσης ή καθόλου δημοκρατίας;

Με αφορμή την τοποθέτηση του καθηγητή κ. Κουτρούκη σε τοπική διαδικτυακή σελίδα σχετικά με την παροχή στους εκλογείς του δικαιώματος ανάκλησης του Δημάρχου, θα ήταν σκόπιμο να εξεταστούν κάποιες παράμετροι που αφορούν το ζήτημα το οποίο σύντομα θα απασχολήσει το δημόσιο διάλογο καθώς θα εξελίσσεται η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης για τη συνταγματική αναθεώρηση.

Η διαδικασία εκλογής των αιρετών προσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης ακολουθεί στις βασικές αρχές της αυτήν της ανάδειξης των αντιπροσώπων του λαού στο Εθνικό Κοινοβούλιο. Η διαπίστωση αυτή εδράζεται πρωτίστως στη δεσμευτική υποταγή και των δύο διαδικασιών στις θεμελιώδεις αρχές που μορφώνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του πολιτεύματος της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας αντιπροσωπευτικού τύπου και συγκεκριμένα στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και την αντιπροσωπευτική αρχή.

Βασικό στοιχείο της αντιπροσωπευτικής αρχής στις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες είναι αυτό της «ελεύθερης εντολής». Το πρόσωπο που αναλαμβάνει να ασκήσει πολιτική εξουσία μέσω της εκλογής του εκφράζεται και δρα ελεύθερα σε σχέση με το εκλεκτορικό σώμα. Με αυτό τον τρόπο εκπροσωπεί τη βούληση των πολιτών που τον εξέλεξαν όχι στη λογική της πληρεξουσιότητας αλλά της πολιτικής αποδοχής ευρύτερων προγραμματικών θέσεων και οράματος. Ιστορικό αντίθετο της αρχής της ελεύθερης εντολής υπήρξε η «επιτακτική εντολή» που εφαρμόσθηκε σε καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού, όπου σε εκείνη την περίπτωση η ανάκληση αιρετών εξέφρασε απόλυτα το χαρακτήρα και το πνεύμα του οικονομικοπολιτικού συστήματος του μονοκομματισμού.

Ισχυρότερο έρεισμα θα μπορούσε να βρει η δυνατότητα ανάκλησης δημάρχων και αιρετών προσώπων στην έτερη θεμελιώδη αρχή, αυτήν της λαϊκής κυριαρχίας. Πράγματι ο λαός είναι κυρίαρχος να αποφασίζει και να συνδιαμορφώνει με τη ψήφο του τη δημόσια πολιτική. Ωστόσο η θεσμοθέτηση συγκεκριμένων διαδικασιών εκλογής στην αυτοδιοίκηση βάσει τυπικού νόμου εξασφαλίζει επαρκώς τη νομιμοποίηση του εκλεγμένου δημάρχου στηριγμένη στην εκπεφρασμένη λαϊκή βούληση. Άλλωστε στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι δήμαρχοι δεν συγκεντρώνουν την απόλυτη πλειοψηφία την πρώτη Κυριακή και έτσι η εκλογή τους συνήθως προέρχεται από την ψήφο-ανοχής των εκλογέων των παρατάξεων της ελάσσονος αντιπολίτευσης που δεν κατάφερε να περάσει στη δεύτερη Κυριακή.

Επομένως εύλογα παρατηρείται δυσαρμονία της μορφής του πολιτεύματος με το θεσμό της ανάκλησης αιρετού προσώπου. Προκύπτει εκ της διαπίστωσης αυτής το συμπέρασμα της παντοδυναμίας των αιρετών; Η απάντηση πρέπει να είναι σαφώς αρνητική. Η περιοδικότητα των εκλογών δίνει το δικαίωμα στο εκλεκτορικό σώμα που τυχόν θεωρεί ότι ένας συγκεκριμένος Δήμαρχος δεν τήρησε τις προεκλογικές του δεσμεύσεις να τον αποδοκιμάσει πολιτικά καταψηφίζοντας τον στις επόμενες εκλογές. Ταυτόχρονα δεν πρέπει να παραγνωριστεί το γεγονός ότι η μη δυνατότητα ανάκλησης καθιστά τον εκλογέα περισσότερο υπεύθυνο κατά την άσκηση του εκλογικού του δικαιώματος. Τέλος, σε περιόδους κρίσεων είναι συνετό να αναζητείται η διασφάλιση των θεσμών σε βαθμό που να καθίσταται προτεραιότητα σε σχέση με τον εμπλουτισμό της πολιτικής με αμεσοδημοκρατικά στοιχεία τα οποία θα κινδυνεύουν λόγω των συνθηκών να οδηγήσουν σε κατάχρηση και αποπροσανατολισμό από την προσπάθεια ανασυγκρότησης.

Κωνσταντίνος Αθ. Πατσαλάς, νομικός

Πρόεδρος Δημοτικής Κοινότητας Δρυμού