Η ιστορία του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και η ιστορική φωτογραφία από τη Λητή

Η κα. Χαρίτου είναι Υποψήφια Διδάκτωρ 

στο τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικων και 

Ανατολικών Σπουδών 

ΠΑ. ΜΑΚ με ειδίκευση στη 

Στρατιωτική Αρχαιολογία του Α ΠΠ

Η αρχαιολόγος κα. Χαρίτου επικοινώνησε μαζί μας και επισήμανε τις ιστορικές ανακρίβειες που είχε το κείμενο για τα πολυβολεία στο βουνό της Λητής. Σύμφωνα με την κα. Χαρίτου, τα πολυβολεία στην κορυφογραμμή Λητής-Μελισσοχωρίου, δεν είναι του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Την ευχαριστούμε για αυτήν την παρέμβασή της.

Κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου πολέμου (1914-1918) στην Κεντρική Μακεδονία διαδραματίστηκαν σημαντικά πολεμικά γεγονότα, όπως η μάχη του Σκρά, της Δοϊράνης, η γενικότερη ανασυγκρότηση της Θεσσαλονίκης, με τη δημιουργία του περιχαρακωμένου στρατοπέδου και η δημιουργία της γραμμής Μεταξά στην κοιλάδα του Στρυμόνα για την περιοχή των Σερρών.  Ποια ήταν όμως η αιτία όλων αυτών των στρατιωτικών επιχειρήσεων που επέτρεψαν την οχυρωτική εκστρατεία στον κάμπο της Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα στην περιοχή της Λητής ;


Στις 28 Ιουνίου του 1914 δολοφονείται στο Σεράγεβο ο διάδοχος του θρόνου της Αυστρίας Φραγκίσκος Φερδινάνδος, από Σέρβους Εθνικιστές. Αυτή ήταν η αφορμή για το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τον Ιούλιο του 1914, με τους Σέρβους και Αυστριακούς να οδηγούνται πρώτοι στον πόλεμο.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης είχαν συνασπιστεί από καιρό σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα: από τη μια πλευρά ήταν οι δυνάμεις της «Εγκάρδιας ή Τριπλής Συνεννόησης» (Entente Cordiale), η οποία σχηματίστηκε από τη συμμαχία Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, και από την άλλη οι δυνάμεις της «Τριπλής Συμμαχίας» (Κεντρικές Δυνάμεις), δηλαδή η συμμαχία της Γερμανίας, της Αυστροουγγαρίας και της Ιταλίας. Αυτός ήταν ο συσχετισμός των δυνάμεων και στην αυγή του πολέμου, σύντομα ωστόσο προέκυψαν διάφορες ανακατανομές. Οι δυνάμεις της «Entente Cordiale», υπό το πρίσμα του μόνιμου φόβου της βουλγαρικής απειλής και αποδυνάμωσης των Σέρβων από πολεμοφόδια και στρατιωτικό δυναμικό, έκριναν ως άμεση ανάγκη τη δημιουργία ενός επιχειρησιακού μετώπου υποδοχής στρατιωτών με βάση την πόλη της Θεσσαλονίκης, που ήταν άλλωστε και κέντρο εμπορίου στο Αιγαίο.

Αγγλογαλλικά στρατεύματα μαζί με τμήματα από τις κτήσεις τους (από την Ινδία και την Ινδοκίνα μέχρι τη Σενεγάλη), όπως και δυνάμεις άλλων χωρών (Σέρβοι, Ρώσοι, Ιταλοί) υλοποιούν γραμμές άμυνας έξω από τη Θεσσαλονίκη μετατρέποντας τα βόρεια περίχωρα της πόλης στο γνωστό με τη διεθνή έννοια του όρου Camp Entrenched in Salonika. Φωτογραφίες και σημερινά κατάλοιπα δείχνουν τη μορφή του περιχαρακωμένου στρατοπέδου της Θεσσαλονίκης, το οποίο ως τμήμα του Μακεδονικού μετώπου οργανώθηκε έπειτα από αλλεπάλληλες σειρές συρματοπλεγμάτων, οχυρωμάτων και χαρακωμάτων.

Η απόβαση συμμαχικών στρατευμάτων από την Αγγλία και τη Γαλλία στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε ήδη από τον Οκτώβριο του 1915, πολύ πριν την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο. Οι ξένες κυβερνήσεις, έχοντας και τη συγκατάθεση της κυβέρνησης Βενιζέλου, απέστειλαν αρχικά περίπου 200.000 άνδρες στο Μέτωπο της Μακεδονίας. Ο διοικητής των βρετανικών στρατευμάτων ήταν ο sir Bryan Mahon, ενώ διοικητής των γαλλικών στρατευμάτων ήταν ο Maurice Sarrail, ο οποίος και ορίστηκε ως αρχιστράτηγος ολόκληρης της στρατιάς.

Ο διοικητής των δυνάμεων της Αντάντ στη Θεσσαλονίκη, στρατηγός Sarrail, επέλεξε να συγκεντρώσει όλα τα στρατεύματα μέσα και γύρω από τη Θεσσαλονίκη και να περιχαρακώσει την περιοχή από τον Αξιό μέχρι τη λίμνη του Λαγκαδά.  Η γραμμή άμυνας των Συμμάχων είναι διεθνώς γνωστή με τον όρο περιχαρακωμένο στρατόπεδο Camp Entrenched in Salonika με αρχή την ανατολική όχθη του Αξιού ποταμού ενώ οι λόφοι και ο ορεινός όγκος των οικισμών του Δήμου Ωραιοκάστρου που οχυρώθηκαν μαζί με την οριοθέτηση συρματοπλέγματος έλαβαν την ονομασία «Βird Cage fortified line» (Mπερντκέιτζ), ονομασία που οφείλεται στο απέραντο μεταλλικό σύρμα που όριζε την πρώτη γραμμή άμυνας.

Η κατανομή των στρατευμάτων για
την οχύρωση της πόλης της Θεσσαλονίκης 
Διακρίνεται η ονομασία Aivatli με την οποία
εμφανίζεται η Λητή στη διεθνή βιβλιογραφία
και όχι ως Aivati.

Η συγκέντρωση και καταγραφή των στρατιωτικών καταλοίπων σήμερα γίνεται με αρχαιολογική- επιφανειακή έρευνα από την Δέσποινα Χαρίτου, αρχαιολόγο και υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκης με συστηματική εξερεύνηση του τοπίου που στόχο έχει τη ταυτοποίηση, χρονολόγηση πολεμικών καταλοίπων, καταγραφή θέσεων άμυνας, κατάστασης τους και συνθηκών διατήρησης έως σήμερα. 

Σύμφωνα με την κα Χαρίτου, η περιοχή της Λητής, ως αναπόσπαστο τμήμα του περιχαρακωμένου στρατοπέδου, έπειτα από τις δικές του στρατιωτικές επιχειρήσεις προσφέρει το δικό του πολεμικό αποτύπωμα, άγνωστο για τη δική μας γενιά σήμερα αλλά συνάμα σημαντικό για τη δική μας συνέχεια και ιστορική εξέλιξη. Κλείνοντας σημειώνει πως από την ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον Μακεδονικό τάφο «Μακρίδη Μπέη» στο Δερβένι από τη ΙΣΤ ΕΠΚΑ (λανθασμένα έχει λάβει το όνομα τάφος Λαγκαδά και όχι Λητής), συσχετιζόμενο με την αρχαία μυγδονική πόλη της Λητής, διαπιστώθηκε και μια δεύτερη χρήση του τάφου στις αρχές του 20ου αιώνα για την κατασκευή οχυρωματικής θέσης που συνδέεται πιθανότατα με τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το μνημείο «Μακεδονικός Τάφος Μακρίδη Μπέη» στη Λητή και σχετικές φωτογραφίες μπορείτε να δείτε εδώ http://macedoniantombmacridybey.culture.gr/

.

Σκωτζέζοι μεταξύ των λόφων Λητής και Λαγυνών ετοιμάζουν χαρακώματα Συγκεκριμένα η λεζάντα
από το Imperial War Museums γράφει:
Men of the 10th Battalion, Black Watch (26th Division) take a break
from digging trenches in the hills between the villages of Aivatli and Laina, December 1915.
The defences dug on the hills surrounding the port of Salonika
between December 1915 and May 1916 were know to British troops
 as 'The Birdcage' due to the vast amounts of barbed wire used during the construction.

Εικόνα από τα οχυρωματικά έργα στην περιοχή του βουνού του Μελισσοχωρίου.
Στη φωτογραφία αναφέρεται ως Μπάλτζα

Πηγές: 

Imperial War Museums

National Army Museums

Άρθρα που ίσως σας ενδιαφέρουν:

Ευρήματα από την αρχαία Λητή στο Βρετανικό Μουσείο

Συνέντευξη για τη δολοφονία του Π. Μαυρουδή το 1944 από ναζί και συνεργάτες τους

Στη «Μνήμη του Κόσμου» ο Πάπυρος του Δερβενίου

Ένα επίκαιρο άρθρο για τον πάπυρο της αρχαίας Λητής από το 2006