Η ιστορία του Αστυάνακτος. Δοκίμιο σχετικά με το προσφυγικό ζήτημα.

Το Ωραιόκαστρο ήρθε πρόσφατα στο επίκεντρο με αφορμή και πάλι ένα ρατσιστικό περιστατικό. Σε αστικό του ΟΑΣΘ στη γραμμή 56, ο οδηγός του κατέβασε τρεις ανήλικους πρόσφυγες του ξενώνα της Άρσις, χωρίς λόγο, από το λεωφορείο. Το συγκεκριμένο είναι το τελευταίο σε μια σειρά ρατσιστικών φαινομένων που έχουν συμβεί στην περιοχή. Με αφορμή το τελευταίο περιστατικό αναδημοσιεύουμε ένα παλαιότερο κείμενο από το αρχείο του Κωνσταντίνου Πατσαλά.

Η ιστορία του Αστυάνακτος.
Δοκίμιο σχετικά με το προσφυγικό ζήτημα.

Για την Ελλάδα των παλικαριών στεφάνι νίκης. 
Για την πατρίδα των Φρυγών το μέγα πένθος.

Το 415 π.Χ. κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου δεν ήταν μία ήττα αλλά μία νίκη που συντάραξε την κουρασμένη από την πολύχρονη πολεμική διαμάχη Αθηναϊκή κοινωνία. Η ολική καταστροφή της Μήλου και η υποδούλωση του πληθυσμού της κλόνισε τις αξίες της αθηναϊκής δημοκρατίας θέτοντας τον προβληματισμό μέχρι που μπορεί να φθάσει μια δημοκρατία για να προστατέψει τον εαυτό της απέναντι στην τυραννία. Ο προβληματισμός αυτός που θέτει στην ίδια ζυγαριά από τη μια την προάσπιση των ιδανικών της φιλοπατρίας και της ελευθερίας και από την άλλη την ασύμμετρη άσκηση βίας ενέπνευσε τον Ευριπίδη να γράψει την τραγωδία Τρωάδες, ως μέρος μιας Τριλογίας για τον Τρωικό Πόλεμο.

Στην πιο δυνατή ίσως σκηνή του έργου η Εκάβη αντικρίζει πάνω στην ασπίδα του Έκτορα το άψυχο κορμί του εγγονού της, νεαρού πρίγκιπα Αστυάνακτα. Το σχεδόν βρέφος έχει καταδικαστεί σε θάνατο και έχει εκπαραθυρωθεί από τα τείχη της Τροίας. Πρόκειται ως θέμα για τη τραγικότερη εκ των συνεπειών του πολέμου καθότι ο φόνος ενός αθώου βρέφους, που όχι μόνο δεν εμπλέκεται σε ότι εκτυλίσσεται αλλά δεν το αντιλαμβάνεται κιόλας, δημιουργεί μία τεράστια αντίθεση ανάμεσα στον ηρωισμό της σύρραξης και την βαναυσότητα που χωρίς καμία λογική συνοχή πλήττει την τρυφερότητα και αθωότητα.

Το καλοκαίρι του 2015 μ.Χ., λίγο νοτιότερα της Τροίας στην Αλικαρνασσό, η δύναμη της εικόνας του νεκρού παιδιού από τη Συρία που κείτεται πνιγμένο στην ακτή, σαν να κοιμάται γαλήνια, κάνει αυτόματο τον συνειρμό. Θύμα κι αυτό ενός πολέμου, τα αίτια του οποίου δεν ήταν σε θέση να κατανοήσει και τις συνέπειες του οποίου ήταν δεσμευμένο από τη μοίρα του να υποστεί, ο Αϊλάν Κουρντί ως νέος Αστυάνακτας, άθελά του, έγινε σύμβολο της κτηνωδίας του πολέμου που μαίνεται στη Συρία τα τελευταία χρόνια και έχει σαν αποτέλεσμα τη συθέμελη καταστροφή της ιστορικής αυτής χώρας, τόσο στενά συνδεδεμένης με τον ελληνισμό της Αν. Μεσογείου.

Την ίδια στιγμή, χιλιάδες συμπατριώτες του μικρού Αϊλάν, Κούρδοι και Σύριοι πρόσφυγες, καταφεύγουν στην Ευρώπη αναζητώντας μια καλύτερη τύχη που εν ολίγοις συνοψίζεται στο βασικό σκοπό να γλυτώσουν τον αφανισμό. Δυστυχώς, αποδεικνύεται ότι οι αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που κομπάζει για την εμπέδωση της ειρήνης και συμφιλίωσης μεταξύ λαών που επί χρόνια αλληλοσφάζονταν, δεν είναι τίποτα άλλο από ένα προκάλυμμα εύθραυστης ανακωχής και ανοχής. Ένα προσωπείο ανθρωπισμού για να κρύψει την πραγματική αιτία της Ένωσης, τη συναρμογή των οικονομικών συμφερόντων. 

Δικαιούνται άραγε οι ηγεσίες της Γηραιάς Ηπείρου να επικαλούνται την ακατάλληλη πολιτική και οικονομική συγκυρία για να αποφύγουν να στέργουν τα κύματα των προσφυγικών ροών; Μπορεί να μπει στη ίδια ζυγαριά η γεωπολιτική σκοπιμότητα με τον ανθρωπισμό; Και αν έχει στο θέμα αυτό η Ευρώπη ενιαία συμφέροντα και υποχρεώσεις γεωπολιτικά; 

Η χώρα μας εκτός από τον άχαρο ρόλο και την πρακτική δυσκολία που φέρει -σε αντίθεση με τους εταίρους της-, ως χώρα υποδοχής των ροών, έχει και μία ιστορική υποχρέωση να ανταποδώσει. Η Συρία ήταν χώρα υποδοχής προσφυγικών ρευμάτων από την Τουρκία μετά την Μικρασιατική Καταστροφή το 1922. Μπορεί από τότε μέχρι σήμερα να πέρασαν περίπου 100 χρόνια αλλά στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου οι ισορροπίες συχνά αλλάζουν και καλό είναι να μην διαβάζουν οι λαοί της την ιστορία μονόπλευρα γιατί υπάρχει πάντα ο κίνδυνος αυτή να τους εκδικηθεί.

Τελικώς οι Τρωάδες του Ευριπίδη δεν κατάφεραν να κερδίσουν στα Διονύσια όπου συμμετείχαν το πρώτο βραβείο. Η Αθηναϊκή κοινωνία ενοχλήθηκε προφανώς από την ωμότητα του έργου και τα στρεβλά μηνύματα που πιθανόν να περνούσε σε μια περίοδο κρίσιμη για την πόλη που πέραν της νίκης όλα τα υπόλοιπα έρχονταν σε δεύτερη μοίρα. Το 404 π.Χ. ο  Πελοποννησιακός Πόλεμος τελείωσε με την ήττα των Αθηναίων που επί της ουσίας σήμανε και την οριστική εξαφάνιση πολλών εκ των επιτευγμάτων της που χρειάστηκαν πάνω από 1800 χρόνια για να επανακάμψουν στην Ευρωπαϊκή Αναγέννηση του 15ου αιώνα που εν πολλοίς έθεσε τις βάσεις των σημερινών σύγχρονων δυτικών κοινωνιών του ανθρωπισμού και της ελευθερίας. 

Κωνσταντίνος Πατσαλάς